Bayezid Sancağı ve İdarecileri (1700-1914)

Bu çalışma Ağrı ilimizin Osmanlı Devleti döneminde merkezi olan Bayezid Sancağı’nın İdare tarihi üzerine şekillenmiştir. Sancağa atanan idarecilerle ilgili en sağlam kayıtların XVIII. yüzyılda tutulmaya başlandığı gerçeğinden hareketle 1700’lü yıllardan başlanarak I. Dünya Savaşı’na kadar geçen sürede bölgeye atanan idareciler ele alınmıştır. Osmanlı Arşivinin çeşitli fonlarından elde edilen kayıtların ışığında Bayezid Sancağı’nın tarihi, jeopolitiği ve idaresine ait tespitlerin yanı sıra Sancağa atanan idarecilerin tayininde dikkate alınan hususlar, idarecilerin kişilikleri ve bölge tarihine olan katkıları da değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Çoğunlukla Erzurum Vilayeti’ne bağlı olarak idare edilen Bayezid Sancağı 1845 yılına kadar yurtluk-ocaklık olarak idare edilmiş, bu tarihten itibaren Tanzimat Fermanı’nın merkeziyetçi yapısal reformları ile tanışmıştır. Klasik ve modern vilayet nizamlarının bölgedeki tezahürleri somut bir şekilde detaylandırılmıştır. Bilhassa XIX. yüzyılda uğradığı istilaların ve aynı yüzyıldaki hızlı değişim ve dönüşümlerin sancak ve toplum üzerindeki etkileri etraflıca incelenmiştir. Sosyal zeminini aşiretlerin oluşturduğu Bayezid’de devletin aşiretlerle kurduğu ilişkilerin boyutu ve bu aşiretlerin birbirleriyle, devletle ve yerel idarecilerle olan münasebetleri de keza belgelerin ışığında ortaya konulmuştur.