Cengiz Aytmatov Kırgızistan'ın Ünlü Yazarı

79 yaşında hayatını kaybeden Kırgız yazar Cengiz Aitmatov, Orta Asya'nın merkezinde yer alan Kırgızistan'ın en tanınmış temsilcisiydi. Kırgızistan, 1991 yılına kadar Sovyet cumhuriyeti olarak biliniyor ve dağlık bir ülke olup 5 milyon nüfusa sahip. Cengiz Aitmatov, iki dilli ve iki kültürlü bir yazardı ve eserlerini hem ana dili olan Kırgızca hem de Rusça olarak kaleme aldı. Yapıtları 150'den fazla dile çevrildi. Rus basını, Aitmatov'u "sihirli sosyalist gerçekçi" olarak nitelendirirdi. Aitmatov, Kırgız halk masalları ve destanlarını geleneksel Rus gerçekçiliğiyle başarıyla harmanlayabilme yeteneğine sahipti.

Edebiyatta İki Kültürün Buluşması

Aitmatov'un yaşamı, büyük çelişkilerle doluydu: Bir babanın Stalinist baskıların kurbanı olan oğlu olarak, Sovyet yazarları arasında en çok ödüle layık görünen kişi oldu ve üç devlet ödülü ile bir Lenin ödülü kazandı. Aitmatov, Nikita Kruşçev döneminde gerçekleşen kültürel özgürleşme olan "erime"den faydalandı ve 1950'lerde Kırgızca yazarak dünya çapında ünlü bir yazar haline gelirken, orta 1960'larda Rusça'ya geçerek dilin en etkili uygulayıcılarından biri oldu. Aitmatov, doğduğu topraklara ve efsanelere büyük bir bağlılıkla beraber, aynı zamanda bir Sovyet vatandaşı ve gerçek bir uluslararasıciydi.

Cengiz Aitmatov, Kırgızistan'ın Talas bölgesinde, Çin sınırına yakın olan Sheker köyünde Tien Shan dağlarının eteklerinde doğdu. Babası Kırgız, annesi ise Tatar kökenliydi. Aitmatov'un çocukluğunda, eski kabile geleneği ve göçebe yaşamıyla tanıştığı bir dönem yaşasan da, annesi sayesinde Rus edebiyatı ve kültürüyle de tanıştı ve iki kültürün şiirsel bir şekilde kaynaşması, sanatının gizemi haline geldi.

Edebi Mirası ve Önemli Eserleri

Cengiz Aitmatov'un hayatına derin bir şekilde etki edecek trajik bir olay, sadece dokuz yaşında iken gerçekleşti: Babası Torekul, 1937 yılında "burjuva milliyetçiliği" suçlamasıyla tutuklandı ve bölge parti sekreteri olarak idam edildi. Torekul, aynı zamanda ilk Kırgız komünistlerinden biriydi.

Aitmatov, yazarlık kariyerine başlamadan önce Kırgızistan'ın başkenti olan Frunze'deki tarım enstitüsünde hayvancılık ve tarımı okudu. 1952'de dergilerde ilk Kırgızca kısa hikayelerini yayınlamaya başladı ve dört yıl sonra Moskova'da bulunan Gorki Enstitüsü'nde edebiyat kursuna katıldı. İlk kısa hikayesi Rusçaya çevrildi ve 1958'de yayınlandı, aynı yıl ün kazanan Jamila adlı eserini yayımladı.

Aitmatov, komünist bir inanan olarak tanınırken, karanlık Sovyet gerçekliğinin en koyu taraflarını keşfetmekten ve açıkça ifade etmekten asla çekinmemiştir; aynı şekilde, perestroyka döneminde uyuşturucu kullanımı ve uyuşturucuyla ilişkili suçu ele aldığı en çok satan romanı The Scaffold (1988) da bu konulara değinmiştir.
Aitmatov siyasi bir muhalif değildi, ancak dürüst bir kalbe ve melankolik bir felsefi zihne sahip biriydi ve Sovyet gerçekliğinin eksikliklerini politik sistemlerin kötülüklerine değil, insan doğasının içsel eksikliklerine bağlamaya eğilimliydi ve sistemin bunları düzeltmesini bekleyerek. Ancak, insanların birbirlerine karşı tutumlarının, bağnazlık, önyargı, zulüm, cinsiyetçilik, ataerkil zorbalık ve genel olarak uyumsuzluk dolu olduğu mutlu gün gelene kadar, dünyayı olduğu gibi göstermeye devam etti. Tüm bunlar, etkileyici Orta Asya manzarasının arka planında, şiirsel bir şekilde tasvir ettiği insanlığın, bilgeliğin, sevginin ve sadakatin güzel anlarıyla kesiliyordu.

Edebi Mirasının Kalıcılığı

Bu temalar, diğer kitapları ve oyunları da içeren İlk Öğretmen (1962), Elveda Gulsary (1966), Beyaz Gemi (1970), Bir Dişi Kurtun Rüyaları (1990) ve Kassandra'nın İşareti (1995) gibi eserlerinde de bulunmaktadır.
Bazı hikayeleri popüler filmlere uyarlandı. Cengiz Aitmatov, The Day Lasts More Than a Hundred Years adlı alegorik romanına dayanan bilim kurgu öğeleri içeren bir film setinde çalışırken hastalandı.
Cengiz Aitmatov, Kırgızistan'ın Avrupa Birliği, NATO, UNESCO, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda büyükelçisi olarak görev yapmış ve birçok yılını Brüksel'de geçirmiştir.
Türkiye, Aitmatov'u Türk dillerinde yazan bir yazar olarak 2008 Nobel Edebiyat Ödülü'ne aday gösterdi.
Aitmatov'un hayatta kalanları eşi Maria, bir erkek kardeşi Ilgez, bir kız kardeşi Roza ve üç oğlu olan Askar idi.
Cengiz Aitmatov, 12 Aralık 1928'de doğdu ve 10 Haziran 2008'de hayatını kaybetti.