Doğuda Ravi ve İsnad (Hicri İlk Üç Asırda Semerkant)

Bir doğu şehri olan Semerkant’ın ilmi tarihi ve yapısı üzerine yapılan araştırmalar, ya Mâverâünnehir bölgesi çalışmalarının içerisine dahil olmakta ya da hicri dördüncü asır ve sonrasına tekabül etmektedir. Ancak hicri ikinci ve üçüncü asırda şehirdeki ilmi durum, bazı istisnai çalışmalar dışında tam anlamıyla gün yüzüne çıkarılmış değildir. Zira şehrin meşhur âlimlerinin/râvîlerinin kimler olduğuna dair bile oldukça cüzi bilgilerimiz bulunmaktadır. Bunun yanında hicri ikinci ve üçüncü asırda Semerkant’ta nasıl bir ilmi hareketlilik vardı? Mezkûr iki asrı birbirinden ayıran temel özellikler nelerdi? Ya da hicri ikinci asır ve üçüncü asır kendi içerisinde nasıl bir gelişme çizgisi izlemişti? Semerkant’a âlimlerin gelmeye başlaması veya Semerkant’tan başka şehirlere rihlelerin gerçekleşmesi hangi dönemlere tekâbül ediyordu? Bölgede kimlerin meclisleri vardı? Bu meclislerde hangi râvîler hangi rivâyetleri elde ediyor ve naklediyordu? Semerkant bölgesine dair bir isnâd silsilesinden bahsedilebilir mi? İman tartışmaları, halku’l-Kur’ân, kader gibi konularda Semerkant’lı râvîlerin tutumu nasıldı? gibi pek çok soru hala cevaplanmayı beklemektedir. Bu sebeple elinizdeki kitap, yukarıda zikredilen suâlleri göz önünde bulundurarak hicri ikinci ve üçüncü asırlarda Semerkant’taki ilmi hareketliliği, bölgedeki râvî ve isnâdların izlerini sürerek ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bunu yaparken ise Ebû Hanîfe’nin Semerkant’lı öğrencilerinin ve Darimî’nin şehirdeki ilişki ağlarını hareket noktası olarak kabul etmektedir. Böylece Semerkant’ın ilmi durumu; tespit edilen isimlerin hoca-öğrenci ilişkileri, rivâyetleri, eserleri ve fikri duruşları bağlamında ortaya konulmaya çalışılmaktadır.