Duâ Teolojisi

Tanrı-insan ilişkisinin en varoluşsal formunu oluşturan duâ, kulluk, ibâdet, salât, takva ve tevhid eylemlerini kapsar. Bir yönüyle duâ insan davranışlarında bir değişim isteği ve çağrısıdır. Gönül, söz ve eylem birlikteliği ile istek ve arzuların sonuca ulaşacağını anlatır. Bu, içsel iradenin Tanrı iradesine sunumu gibidir. Sadece bir söz ve ibadet değil kişilik ve karakter oluşumunda teolojik bir davranış biçimini yansıtır. İnsanın özgürlüğünü reddeden cebrî/determinist anlayışlara göre insan duâsının fazla bir önemi olmaz. Çünkü Allah, ezelden beri her şeyi bilir, dilediğini yapar, insan rızkını, ecelini, fiillerini ve karakterini değiştiremez. Oysa duâ, kainatın işleyişi ile insan davranışlarının ortaya çıkması sürecinde psikolojik önemli bir etkisi vardır. Huy ve karakter oluşmasında insanın hiçbir payının olmadığını söylemek yahut onun kısmen de olsa değiştirilemediği iddiası Kur’an’ın duâ teolojisine ve beşerî tecrübeye zıddır. İnsan irâdesini cehâletten ilme, zulümden adâlete, tembellikten çalışma ve başarıya, iyilik ve güzelliklere azim ve sabırla yönlendirmek durumundadır. Allah kendisine güvenen mümin kullarına “Bana duâ edin, duânızı kabul edeyim. Rabbinize tazarru ve gizlice (boyun bükerek ve ihlâslı olarak) duâ edin! Duâ edenlerin isteklerine mutlaka karşılık veririm. Allah’a korkuyla ve ümitle duâ edin!” diyerek nasıl duâ edeceklerini öğretir, sebeplere uyma konusunda tevhidi çaba ve gayretleri önemser. “Duânız olmasa, Rabbim size ne diye değer versin!” ifadesiyle kulun inanç, söz ve eylem olarak düzgün bir şekilde duâsına değer verir. Kur’an’da melek, nebi ve salihlerin yaptıkları duâlar örnek olarak sunulur. Duâ teolojisinin arka planını ve çerçevesini bu duâların oluşturduğu söylenebilir.