Enveri Divanı

XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti siyasi, askerî ve ekonomik anlamda zirveyi yakalamış, birçok alanda refah seviyesine ulaşmıştır. Bununla paralel bir şekilde bu yüzyıl, Osmanlı’da edebî ürünlerin de oldukça yüksek bir düzeye çıktığı, klasik Türk şiirinin en olgun çağını yaşadığı bir dönem olmuştur. XVII. yüzyıla gelindiğinde ise genç, eğitimsiz ve dolayısıyla başarısız hükümdarların tahta geçmek zorunda kalmaları, yönetimin çoğunlukla vezir-i azamlar ile valide sultanların elinde olması sebebiyle Osmanlı Devleti için kötü gidişat başlamıştır. Her ne kadar bu asırda içte Celâlî isyanları gibi büyük ve uzun soluklu isyanlar, dışta ise çeşitli siyasi ve askerî başarısızlıklar yaşansa da Türk edebiyatı, bir önceki asırdan devraldığı geleneği sürdürerek kıymetli ürünler vermeye devam etmiştir. Böyle bir dönemin meyvelerinden biri de Enverî Dîvânı’dır. Biyografik kaynaklarda hayatı hakkında bilgiye ulaşamadığımız Enverî, Dîvân’ından edinilen bilgilere göre XVI. yüzyılın son çeyreği ile XVII. yüzyılın ilk yarısı arasında yaşamış olduğu düşünülen bir dîvân şairidir.
Enverî Dîvânı’nın tespit edilen iki nüshası mevcuttur. Bunlar, “07 Tekeli 750” katalog numarasıyla İstanbul Süleymaniye Kütüphanesinde kayıtlı Tekeli nüshası ve Medîne-i Münevvere Ârif Hikmet Bey Kütüphanesinde kayıtlı Medîne nüshasıdır. 74 varaktan oluşup baş ve orta kısımlarında ciddi kopukluklar bulunan Tekeli nüshası eksik bir nüshadır. 103 varak olan Medîne nüshasında ise herhangi bir sayfa eksikliği göze çarpmaz. İki nüsha karşılaştırıldığında 29 varaklık ciddi bir fark ortaya çıkmaktadır.
Dîvân’ın eksik olan Tekeli nüshası üzerinde daha evvel bir çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışma, tek nüshadan yararlanmanın olumsuzluğuyla olsa gerek çok sayıda okuma, vezin, anlam, terkip, transkripsiyon hatasını barındırmaktadır. Bu çalışmada tarafımızca tespit edilen Medîne nüshası ile Tekeli nüshası karşılaştırılarak Dîvân’ın tenkitli, eksiksiz ve hatalardan büyük oranda arındırılmış hâli, bilim dünyasının hizmetine sunulmuştur.
“Enverî Dîvânı [Tenkitli Metin-Tahlîl]” başlıklı doktora tezinden üretilen bu çalışma, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Dîvân’ın yazıldığı dönem olan XVII. yüzyılın siyasi ve edebî durumu hakkında genel bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde, Dîvân metninden yola çıkılarak şairin hayatı, edebî kişiliği ve eseri hakkındaki malumat yer almaktadır. İkinci bölümde, eserin detaylı tahliline yer verilmiştir. Bu kısımda Dîvân’ın biçimsel hususiyetleri ile söz varlığı yanında klasik Türk edebiyatı geleneği içerisindeki yerine, şairin kullandığı unsurlara ve bu unsurların metindeki işlevlerine dikkat çekilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise Dîvân’ın tenkitli metni bulunmaktadır. Bu bölümde eserin elde bulunan iki nüshası karşılaştırılmış, nüshalar arasındaki farklılıklara dipnotlarda dikkat çekilmiştir. 
Enverî Dîvânı; 1 kasîde, 2 terkîb-bend, 26 müseddes, 11 tahmîs, 4 muhammes, 7 murabba‘, biri müstezâd 400 gazel, 11 rubâ‘î, 30 kıt‘a, 6 nazm, 13 müfred ve 61 matla‘ olmak üzere toplamda 572 manzume ihtiva etmektedir. Bu çalışmada Dîvân’ın detaylı tahliline yer verilmesi, eserin muhteviyatının ortaya konulmasıyla beraber dönemin sosyal yaşantısına ve kültürüne yeniden ayna tutulması da sağlanmıştır.