Etkiler ve Edilgiler

Büyük Türk-İslam filozofu İbn Sînâ’nın Etkiler ve Edilgiler (el-Ef‘âl ve’l-İnfi‘âlât) başlığını taşıyan bu eseri, filozofun bilim ansiklopedisi hüviyetine sahip Şifâ külliyatının doğa bilimleri bölümünün dördüncü kitabıdır. Bundan önceki ilk üç kitap Fizik (es-Sımâ‘u’t-Tabîî), Semâ ve Âlem (es-Semâ ve’l-Âlem) ve Oluş ve Bozuluş’tur (el-Kevnu ve’l-Fesâd). Bu kitaplar, sırasıyla doğa bilimlerinin temel kavramları; âlemin merkezi, yıldızlar ve gezegenlerin durumları ile oluş ve bozuluşun mahiyeti ve ana elementlerin sayılarını incelemektedir.
İki makaleden oluşan Etkiler ve Edilgiler, ilk olarak elementlerin katmanlarının ele alındığı Oluş ve Bozuluş’un devamı niteliğinde bir fasılla başlamaktadır. Daha sonra denizlerin oluşumu ve deniz suyunun tuzluluğu ile devam eden eserin ilk makalesinde bulunan dokuz fasılda genel olarak sıcak, soğuk, yaş ve kurudan meydana gelen temel etkiler ve edilgiler tartışma konusu yapılmaktadır. Eserin iki fasıldan oluşan ikinci makalesi ise bu dört nitelikten sonra meydana gelen nitelikleri araştırmaktadır. Bu niteliklerin mizaçla olan ilişkileri nedeniyle “Mizacın Eklentileri” ya da “Mizaca Tabi Çeşitli Durumlar” olarak görülebilecek olan bu makalede filozof, bu konuda ortaya atılan farklı görüşleri de eleştirel bir şekilde tartışmaktadır.