H2O ve Unutmanın Suları

Bu küçük kitap Ivan Illich'in bütün yaşamına ve yazılarına yayılan izleğin zarif bir özeti gibidir. Modern endüstriyel toplumun insanın maddeyle yani eşyayla kendi yarattığı araçlarla ve kültürle biçimlenen doğayla ilişkisinde yarattığı radikal dönüşüm.
H2O Ivan Illich'in ikinci dönem kitapları arasındadır. Yetmişli yıllarda endüstriyel araç ve kurumları çözümleyen okul tıp motorlu ulaşım ve enerji kullanımının yanı sıra ihtiyaç kavramının ve kalkınmanın radikal bir eleştirisini de yapan Illich seksenli yıllarda endüstriyalizm eleştirisini daha da derinleştirdi. H2O bu dönemin en ilginç denemelerinden biridir. Illich açıkça şu soruyu sorar: Kenti çevreleyen su borularında dolaşan kimyasal yapısı H2O olan işlevsel olarak suya benzeyen o sıvının insanın tarih boyunca su olarak bildiği yaratılışın ikinci gününde ikiye ayrılan Lethe'de belleği silen Mnemosyne'nde mutlak bilgiyi içinde toplayan vaftiz eder ve abdest alırken ruhu arıtan antik felsefede tözlerden biri olan uzamı sınırlayan pınarlardan çağlayan ırmaklardan akan ve meydanlardaki ortak köy veya mahalle çeşmelerinden kap kacağa doldurulan; yani temizleyen ve arıtan o şey ile aynı olduğuna emin misiniz? Aynı şey olduğu varsayımına sahip olmak endüstri toplumunun kesin kabullerine sahip olmakla birebir örtüşür.
Küresel ısınmanın hızlanması ve yaşadığımız coğrafyada en yıkıcı etkilerini kuraklık ve su sıkıntısıyla göstermesi "herkesin suyun değerini daha iyi bilmesine" neden oldu. Ama hangi suyun? Su ticari bir meta halini almış durumda şişelenip satıldığında da kaynaklar özel şirketlere tahsis edildiğinde de görebiliriz bunu. Ama bundan daha da kötüsü suyun doğanın ritmiyle olan ilişkisini yitirip bir türlü yağmadığı için topraklarımızı kurutan ya da aşırı miktarda yağdığı için sellerle kasırgalarla insanları öldüren gerçek bir düşmana; muhtaç olunan ama bu kadar da muhtaç kaldığı için çaresizliğe düşen modern insanı öfkelendiren bir kimyasal formüle indirgenmeye başlanması.
Kuraklıktan ve susuzluktan bu kadar bahsedilen bir dönemde suyun nasıl H2O'ya dönüştüğünü okumak belki neden susuz kaldığımızı kavramak için de iyi bir başlangıç olabilir.
Ümit Şahin