İlk Kelam Risalelerine Göre Kader ve İnsanın Sorumluluğu

Büyük oranda Hz. Osman döneminde yaşanan iç savaşların sebebiyet verdiği kader ve buna bağlı olarak da insanın sorumluluğu meselesinin kelâmî / teolojik anlamda ilk fırkaların doğmasına yol açtığı kabul edilmektedir. Kaderiye ve Cebriye olarak bilinen bu ilk kelam fırkalarının zaman içerisinde kabuk değiştirerek Mu’tezile ve Eş’ariliğin temellerini oluşturdukları görülmektedir.

Hicri 2. yüzyılda oluştuğu tahmin edilen bu iki fırkanın esasen çok daha öncelere dayandığını söylememiz mümkün gözükmektedir. Bunda en önemli dayanağımız, kader ve insanın sorumluluğu konusu üzerine yazılan ilk risalelerin hicri 72-100 (miladi 692-720) dönemine ait olmasıdır. Bu da ilk kelam fırkalarının kuruluşunu biraz daha öne, yani hicri I. yüzyılın sonlarına çekmesi açısından oldukça önemlidir. İşte bu eserde zikredilen bu risalelere dayanmak suretiyle, ilk asırda kader ve insanın sorumluluğu tartışmalarına hangi pencereden bakıldığına ilişkin soruya cevaplar aranmaktadır.