İmam Muhammed b. Hasan eş-Şeybani’nin Kitabü’l-Asl Adlı Eserinin Tanıtımı ve Fıkıh Usulü Açısından Tahlili

İmam Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî'nin Kitâbü'l-Asl veya el-AsI olarak bilinen eserinin tamamı günümüze değin neşredilmemiştir. Bu eser yalnız Hanefî fıkhının değil, bir bütün olarak İslâm hukukunun ilk hacimli külliyatıdır ve ondan sonra yazılan bütün fıkıh eserleri ona çok şey borçludur. Tam nüshalarından birisi yaklaşık 2260 varak tutan el-Asl'ın tamamının edisyon kritiğini yapıp onu ilim dünyasına kazandırmayı hedeflerken, bir taraftan da bu dev eserin çeşitli yönleriyle tanıtımı ve özellikle fıkıh usûlü açısından incelenmesini içeren bir çalışma yaptık. Hicrî II. yüzyılda 132-189 (749-805) yıllarında yaşayan Şeybânî'nin eser ve görüşleri yalnız kendisinin değil el-Asl'da sık sık zikrettiği iki üstadı imam Ebû Hanîfe (150/767) ve imam Ebû Yûsuf'un (182/798) görüş ve ictihad yöntemlerini de ortaya koymaktadır.

Bu üç büyük hukukçunun görüşleri aynı zamanda özelde Kufe, genelde Irak ekolü ve "Rey" ehlinin usûlünü yansıtmaktadır. Çağımızda Şeybânî'nin bazı eserlerindeki ifadelerine ağırlık verilerek onun usûl düşüncesi çeşitli araştırmacılar tarafından ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ancak günümüze dek el-Asl'ın tamamının gözden geçirildiği hiç bir çalışma yapılmamıştır. Bunun temel sebebi el-Asl'ın büyük kısmının matbu olmamasıdır.

Hanefî fıkhının ilk yazılı temel kaynağı olan el-Asl'ın tamamının incelenmeden Şeybânî'nin, dolayısıyla da Hanefî usûlünün temellendirilmesi mümkün değildir. el-Asl'ın tamamı gözden geçirilerek konuyla ilgili tespit ve değerlendirmeler ortaya konulduğu elinizdeki çalışmamızın, bu alanda yapılacak daha detaylı başka araştırmalara öncülük yapıp ışık tutması bizi bahtiyar edecektir.