İnsan Hakları Hukukunda İşkence Soruşturması

Demokratik toplumun temel değerlerinden biri olan işkence ve kötü muamele yasağı; insan onurunu koruma gayesi güden, olağanüstü dönemlerde ve savaş halinde bile askıya alınamayan, mutlak nitelikte bir yasaktır. Diğer insan hakları ihlallerinden farklı olarak işkence yasağından bir devletin mahkum edilmesi, o devletin uluslararası imajını doğrudan etkilemektedir. Deyim yerindeyse işkence yasağından mahkumiyet, devletler için yüz kızartıcı bir insan hakkı ihlalidir. İşkence yasağında devletin negatif ve pozitif yükümlülükleri bulunmaktadır. Negatif yükümlülük, kamu görevlilerinin bireylere işkence yapmama yükümlülüğüdür. Pozitif yükümlülük ise bireylerin işkenceye karşı korunması için devlete düşen edimlerdir. Pozitif yükümlülüklerin en önemlileri; mevzuat oluşturma, koruma ve etkili soruşturma (usul) yükümlülüğüdür. Etkili soruşturma yükümlülüğü dışında kalan tüm yükümlülükler, işkence yasağının maddi boyutunu oluşturmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesi işkence yasağından yapılan başvuruları, maddi ve usul yükümlülükleri açısından iki başlıkta incelemektedir. Yükümlülüklerin dikotomik olarak maddi ve usul boyutu açısından incelenmesi, etkili soruşturma yükümlülüğünün maddi yükümlülükten ayrılabilir ve özerk bir karaktere sahip olduğunu göstermektedir. Maddi yükümlülükler ihlal gerçekleşmeden önceki süreçte ortaya çıkarken, usul yükümlülüğü işkence olayı gerçekleştikten sonra devreye giren bir yükümlülüktür. Maddi yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğinin tespiti soruşturma yükümlülüğüne bağlı olduğundan bu yükümlülük, işkence yasağının maddi içeriğine de güvence oluşturmaktadır. Bu kitapta AİHM içtihatlarıyla gelişen etkili soruşturma yükümlülüğü ilkeleri incelenmiştir. Bu ilkeler; soruşturmanın derhal ve resen başlatılması, bağımsız ve tarafsız yürütülmesi, şeffaflığı, makul süratte tamamlanması, delillerin objektif biçimde analizi, soruşturma sonucunda uygulanan müeyyidenin caydırıcılığı ve soruşturmanın bütünsel olarak etkililiği olarak özetlenebilir. Soruşturmanın bütünsel olarak etkililiği ilkesi bu ilkeler içinde en önemlisi ve kapsamlısı olup diğer altı ilke dışında kalan ve soruşturmayı sakatlayan her kusur, bu ilke altında incelenmektedir. Etkili soruşturma yükümlülüğü, soruşturmada maddi gerçeği ortaya çıkarmak ve delillerin toplanması için elverişli bütün araçların kullanılmasını gerektirir. Buna karşın soruşturma yükümlülüğü, soruşturmanın mutlaka bir mahkumiyet kararıyla sonuçlandırılmasını garanti eden bir sonuç yükümlülüğü olmayıp "süreç yükümlülüğü"dür.(ARKA KAPAKTAN)

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ

1. İşkence Yasağına İlişkin Temel Kavramlar

1.1. İşkence Yasağının Temellendirilmesinde Çekirdek Haklar Teorisi

1.2. İnsan Onuru

1.3. İşkence Yasağının Mutlaklığı

1.4. Asgari Eşik Kuralı

1.5. İşkence ve Kötü Muamele Türleri

1.6. İşkence Yasağında Yatay Etki

1.7. İnsan Hakları ve Ceza Hukukunun Kesişim ve Ayrışma Noktaları

1.8. İşkence ve Kötü Muamele Yasağının Normatif Çerçevesi

2. İşkence Yasağında Kabul Edilebilirlik İncelemesi

2.1. Yer Bakımından Yetki

2.2. Kişi Bakımından Yetki

2.3. Konu Bakımından Yetki

2.4. Zaman Bakımından Yetki

2.5. Başvuru Yollarının Tüketilmesi

2.6. Süre Aşımı

2.7. Mükerrer Başvuru

2.8. Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması

2.9. Düşme

2.10. Önemsiz Başvurular

2.11. Açıkça Dayanaktan Yoksunluk

3. İşkence Yasağında Maddi Yükümlülüklerin İncelenmesi

3.1. Devletin Negatif Yükümlülükleri

3.2. Devletin Pozitif Yükümlülükleri

4. İşkence Yasağında Etkili Soruşturma (Usul) Yükümlülüğünün İncelenmesi

4.1. Soruşturma Kavramı ve Çerçevesi

4.2. İşkence Soruşturmasında İspat ve Deliller

4.3. Soruşturma Yürütülürken Riayet Edilecek İlkeler

4.4. Soruşturmanın Bütünsel Olarak Etkili Yürütülmesi

4.5. Delillerin Objektif Analizi

4.6. Müeyyide ve Cezasızlık Sorunu

5. İşkence Yasağının Diğer Haklarla İrtibatı

5.1. Etkili Başvuru Hakkı ile Etkili Soruşturma Yükümlülüğü İlişkisi

5.2. Adil Yargılanma Hakkı Güvencelerinin İşkence Yasağına Aktarılması

5.3. Yaşam Hakkı ve İşkence Yasağında İkiz Yükümlülükler

5.4. Özel Hayata Saygı Hakkı ile İlişkisi

5.5. Ayrımcılık Yasağı ile İlişkisi

SONUÇ

KAYNAKÇA