Kalıplaşmış Söylemler Ortak Yer, Topos, Doksa, Kalıp-Model, Yerleşik Düşünce, Klişe, Stereotip

En eski terimlerden birisi olan “ortak yer” (fr. lieu commun); daha çok teknik bir terim olarak bilinen ve XVII. yüzyılda karşımıza çıkan “kalıp-model” (fr. poncif); XVIII. yüzyılda kullanılan “yerleşik düşünce” (fr. idée reçue); XIX. yüzyılda bir biçem figürü olmadan önce “kalıp-model” gibi, bir matbaacılık terimi olarak bilinen “klişe” (fr. cliché) yanında toplumsal bir yargıyı belirten ve yine bir matbaacılık terimi olarak XIX. yüzyılda ortaya çıkan, ancak daha çok XX. yüzyılın başlarında yaygınlaşan “stereotip” (fr. stéréotype) basmakalıp… Kimi bakımlardan benzeşen söz konusu kavramları kendi içlerinde olduğu kadar birbirleriyle ilişkilerine göre tanımlamak, her birini tarihsel olarak konumlandırarak, evrilişlerini izlemek, böylelikle genel tanımlamaları özelleştirerek aralarındaki farklılıkları belirginleştirmek gerekiyor. Tüm terimler için geçerli olabilecek şu genel çıkarım yapılabilir: Kalıplaşmış bir söylem, hazır bir yargı, kalıp bir düşünce, bir yineleme, genel bir izlenim, önceden-söylenmiş, önceden-görülmüş, önceden-yazılmış, önceden-bilinen şey düşüncesi içerir. Aralarında kimi ayrımlar bulunan terimler gereksinime göre toplumsal, ideolojik, estetik, dilbilimsel, biçembilimsel, söylemsel, yazınsal ya da yazınbilimsel bağlama uyarlanmaktadırlar. Bu kitapta çok eskilerden başlaya-
rak yaygın biçimde kullanılan ortak yer, diğer adıyla topos, ardından doksa, klişe ve stereotip gibi kavramları tanımlamaların odağına alacağız.