Karikatürlerle Cihan Harbi

Askerî mücadelenin öne çıktığı savaş sürecinde propaganda ve psikolojik harp de savaşın bir unsuru olarak kullanılmıştır. Uçaklardan atılan broşürlerden savaş esirlerine nasihatlere, basın-yayın yoluyla kitlelerin yönlendirilmesinden kalem erbabının savaşın gidişatına uygun şekilde yaz(dırıl)masına kadar savaş sürecinde farklı yol ve yöntemlerle mücadele farklı zeminlere taşınmıştır. Kısaca savaşta sadece silahlar konuşmamış, kalemler de savaşmıştır. Savaşı resmi belgelerden, cephelerde mücadele eden tarafların hatıratları ya da süreli yayınlardaki haber ve yorumlar üzerinden incelemenin yanında mizahın diliyle de değerlendirmenin anlamlı olacağı kanaati hâsıl olmuştur. Bir nevi çizginin söylem analizi ya da “çizginin dili”ni anlamaya çalışmak çıkış noktasından hareketle bir savaşı ele almak büyük bir tarihî hadiseye bakışa mütevazı bir katkı olmuştur.

Her ne kadar karikatürler tarih ilmi açısından önde gelen kaynaklar arasında sayılmasa da bir duygunun dışavurumunun ortaya çıkarılması bakımından önemli kaynaklardır. Tarih ilminde belge-bilgi-kaynak tasnifi ve kritiği duygusallığı çoğunlukla arka plana itmektedir.

Karikatürlerse duygusal yoğunluğun fazla hatta aşırı olduğu bir kaynak olarak görülmektedir. Fakat karikatürlerin tarihî kaynak olmadaki konumu çizildiği günün duygu dünyasını yansıtması bakımından önemlidir. Bu noktada karikatürleri açıklamaktan ziyade, bunların tarihî belge olarak değerini göstermek ve mümkün olduğunca dayandıkları esası ve gerçeği ortaya koymak düşüncesiyle hareket edilmiştir.

Bu eserde yalnızca karikatürler kullanılmıştır. Kaynaklardan karikatürleri seçerken özellikle de Osmanlı Devleti’ni ilgilendirenler değerlendirilmiştir. Bunun yanında savaşın başlangıcı, seyri ve sonucu ile ilgili dikkate değer görülen bazı karikatürler de ele alınarak incelenmiştir. Savaşın seyri kronolojik olarak incelenirken zaman zaman benzer imgeleri kullanan ancak farklı dönemlerde yayınlanan farklı ülke karikatürleri arka arkaya getirilerek karşılaştırmalar yapılmıştır. Burada da kronolojik kaygıdan ziyade simgeler üzerinden tematik incelemeler yapılmıştır.