Kudüs-i Şerif

Her üç semâvî din açısından da kutsallığın merkezi olan Kudüs'te yüzyıllarca varlığını devam ettiren İslam vakıfları kente vakıf şehir kimliği kazandırmıştır. Kentteki Müslüman vakıfları şehir merkezini kuşatan ve idari sistem ve kentsel hizmetler örgütlenmesinin merkezini oluşturan Mescid-i Aksa ya da Harem-i Şerif etrafında şekillenmiştir. Kuruluşuyla birlikte Kudüs şehir merkezine hâkim olan ve İslâm devletlerinin de sembolik merkezi haline gelen bu alan, zaman içerisinde, şehir merkezini kuşatan ve idari sistem ve kentsel hizmetler örgütlenmesinin bir parçası olan geniş bir vakıf ağının da çekirdeğini oluşturmuştur.

Bu çalışmanın esas kaynağını oluşturan Hurufat Defterleri, Osmanlı'da müstesna bir gelişmeye mazhar olan vakıf kurumunun işleyişine dair kıymetli bilgileri ihtiva etmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde bulunan Hurûfat Defterlerinden Kudüs Kazası'na ilişkin 1102-1250/ 1690-1834 yılları arasını kapsayan 25 defterde yer alan 1644 kayıt esas alınmıştır.

Çalışmada, ağırlıklı olarak 18. yüzyılda Kudüs Kazası'nın dinî, sosyal, iktisadî ve kültürel durumu vakıf müessesesi temelinde resmedilmeye çalışılmıştır. Gerek Hurûfat Defterleri, gerekse Kudüs Vakıfları konularına ilişkin sunduğu bilgi ve yorumlarla bu alanlarda yapılan çalışmalara katkıda bulunmayı amaçlayan çalışma Kudüs Kazası vakıflarına dair bir envanter niteliği de taşımaktadır.