Metafiziğin Temel Meseleleri - fi Mesaʾili’l-Umuri’l-İlahiyye

İsfizârî’nin elimize ulaşan nihai kitabı fî Mesâʾili’l-umûri’l-İlâhiyye’de, onun metafizik görüşleri ve Tanrı kanıtlama metodunu ortaya koymayı hedefleyerek yola çıktık. Giriş ve tercümemizdeki amacımız filozofun ülkemizde tanınması yönünde bir girişimde bulunmaktır. Devrinin önemli filozoflarından birisi olmasına rağmen İsfizârî’nin hayatı hakkında neredeyse hiçbir bilgi yoktur. İbn Sînâ ismini vererek onun ahlâka dair bazı görüşlerini eleştirmiştir. Hanefî kelâmcı Ebü’l-Yüsr Pezdevî ise Kindî’yle birlikte onun ismini anarak filozofların tevhit hakkındaki genel görüşlerine şiddetle karşı çıkmıştır. Yetkin bir matematikçi ve fizikçi olan İsfizârî, ismi geçen eserinde Eflâtun, Aristoteles, Batlamyus, Galen, Proclus ve Yahyâ en-Nahvî gibi antik filozofların adını anmakla beraber temelde Meşşâî ve Yeni Eflâtuncu bir çizgide felsefe yapar. O, değeri açısından ilimleri ilâhiyyât, matematik ve fizik; öğrenim açısından ise –en iyi bilinenden en az bilinene doğru– fizik, matematik ve ilâhiyyât şeklinde sıralar. İsfizârî’ye göre ilâhiyyât/hikmet konuları nazarî ve amelî olmak üzere ikiye ayrılır ve her ikisinin gayesi de iyi olana ulaşmaktır.
Öncelikli konusu Tanrı ve O’nun birliğini ispatlamak olan İsfizârî’nin fî Mesâʾili’l-umûri’l-İlâhiyye kitabı yirmi sekiz soru ve bu soruların cevaplarından oluşmaktadır. Bu yönüyle kitap orijinal bir görünüme sahiptir. Soruların birden beşe (1-5) kadarı metafizik ilmine dair genel bir giriş, altıdan on ikinci (6-12) soruya kadar olanlar hareket deliline, on üçten on altıncı (13-16) soruya kadarı İlk Muharrik ve niteliklerine, on yediden yirmi birinci (17-21) soruya kadarı yaratılışı ilgilendiren meselelere ve yirmi ikiden yirmi sekizinci (22-28) soruya kadar ise Tanrı’yı bilmeye dairdir.