Osmanlı’dan Bugüne Türkiye Mimarlığı Seti (4 Kitap Takım)

YEM Yayın’ın “OSMANLI’DAN BUGÜNE TÜRKİYE MİMARLIĞI SETİ” aşağıda açıklamaları verilen tam 4 kitaptan oluşuyor. Bu sette yer alan kitaplar Osmanlı İmparatorluğu’ndan bugüne Türkiye coğrafyasındaki mimarlığın gelişim ve üretimini tüm ayrıntılarıyla ortaya koyuyor.

TÜRK EVİ

“Türk Evi”, Cengiz Bektaş'ın, içinde doğup büyüdüğü, coğrafyanın birikiminden, yaşama kültüründen doğan “ev”i tanıyabilmek için Balkanlar'da, Adalar'da, tüm Anadolu'da sayısız araştırma-inceleme gezisi yaparak, fotoğraflayarak, yazıp-çizerek, çoğunu ölçüp-biçerek yaptığı ayrıntılı saptamaların okuyucuya bir sunumu…

Cengiz Bektaş, ana ilkelerden kullanılan gereçlere, plan tiplerinden esnekliğe, biçemden dönemlere uzanan geniş bir bakış açısıyla “Türk evi” kavramına bakar:

“Yöresel bütün renkleri içeren Osmanlı yaşama kültürünün ürünü olan evleri, Saraybosna'dan Erzurum'a, benzer temel ilkelere göre gerçekleştirilmiş olarak buluyoruz. Hangi gereçle, nerede, kimin için yapılmış olurlarsa olsunlar, bugün de yaşayan örneklerini incelediğimizde, bu evlerde kimi ortak yönleri, aynı temel ilkeleri saptayabiliyoruz. Yaşadığı topraklar üzerinde, gelmiş geçmiş bütün kültürlerin doğal kalıtçısı önce orada büyüyenlerdir. Bu nedenle, elbette Makedonya'daki Osmanlı evine bugünün Makedonyalısı Makedonya evi, Filibe'deki Osmanlı evine Bulgaristanlı Bulgaristan evi, Yunanistan'daki Osmanlı evine de bugünün Yunanistanlısı Yunanistan evi diyecektir. Gerçekten de bu evler, yaratıldıkları coğrafyanın evleridir tam tamına... Ben bugün ‘Türkiye evi' dersem de, ya da Türkiye vatandaşı olarak yaşayanlara, üst kimlik olarak Türk dendiğine göre, ‘Türk evi' dersem de doğru bir şey söylüyorum elbette... Ama bunu, Osmanlı yaşama kültürünün, bütün bu topraklar üzerinde ortak yaşamdan yarattığını bilerek söylüyorum ‘Türk evi' sözünü.”

OSMANLI ANIT MİMARİSİNDE KLASİK YAPI DETAYLARI

Bir bütün detaylardan oluşur. Geleneksel mimaride detaylar, zaman içinde, deneme-yanılma yöntemiyle geliştirilmişlerdir. Kendinden beklenen işlevi mükemmel biçimde yerine getirdiğine inanılan bir detayın değişmesi için bir neden yoktur. Geleneksel mimarinin en önemli özelliklerinden biri olan bu anlayış, günümüzün mimarî anlayışıyla taban tabana zıttır. Dikkatle incelendiğinde görülecektir ki, birbirinden uzak bölgelerde, hatta farklı zamanlarda uygulanmış iki detay dahi şaşılacak derecede benzerlik sergileyebilir. Şu halde, önemli olan, bir detayın özünü anlamak, işlevini nasıl yerine getirdiğini çözebilmektir. Bunu gerçekleştiren mimar artık o detaya vâkıftır; günün değişen koşullarında o detayın gelişmesine katkıda bulunabilir. Altmış yıllık uzun bir uğraşın sonucu olan bu kitap, öncelikle mimarlara, restoratörlere ve bu alanlarda eğitim gören öğrencilere hitab etmektedir. Bu çalışmanın belki de en önemli özelliği, Osmanlı klasik yapı detaylarını ilk kez toplu halde sunmasıdır. Sunulan detayların ait olduğu anıtların kimileri hatalı restorasyon çalışmaları sonucu özgünlüklerini kaybetmiş, kimileri bakımsızlıktan yıkılmaya yüz tutmuş, kimileri de tamamen yitirilmiş durumdadır. Eğer bu kitap, hedef kitlesinin dikkatini biraz olsun bu mükemmel detaylara çekebilir, onları takdir etmelerine ve prensiplerini anlamalarına yardımcı olabilirse amacına ulaşmış olacaktır. Çünkü hepimiz biliyoruz ki mükemmellik detaylarda gizlidir.

MİMAR SİNAN NEDEN BİR TASARIM DEHASIDIR?

Geçmişte yayımlanan kitaplarında Sinan’ı ve yapılarını son derece ayrıntılı olarak incelemiş olan Reha Günay, yeni çalışmasında, Mimar Sinan’ı diğer mimarlardan ayrıştıran niteliklerini başta mimarlık, iç mimarlık, tasarım, sanat, mühendislik, tarih vb. eğitimine yeni başlayanlar olmak üzere Türk ve Osmanlı mimarlığına, kültürüne ilgi duyan herkes için kolay anlaşılır bir dille açıklıyor. Günay, kitapta, bugüne kadar çeşitli efsaneler ve birçoğu abartılı öykülerle adeta bu dünyaya ait olmayan bir masal kahramanına dönüştürülen Mimar Sinan’ın aslında “gerçek bir kişi” olarak kim ve nasıl bir yaşama sahip olduğunu; hangi koşullarda neler başardığını; bu başarıyı hangi yöntem ve araçlarla elde ettiğini; bu sayede nasıl meslektaşlarından ayrılarak öne çıktığını, “soru-cevap-örnek” yöntemiyle kısa ve net olarak anlatıyor.

Günay Sinan’ın bir de bu yönüyle aktarma ihtiyacı hissettme gerekçesine şu sözlerle açıklık getiriyor: “Birçoğumuz Osmanlı mimarlarının isimlerini sayamayız ama Sinan’ın adını duymayanımız yoktur. Herkes onu büyük bir mimar olarak tanır; Sinan’la ilgili fazla bir şey bilmese de, en azından birkaç söylentiyi hatırlar; İstanbul Süleymaniye ve Edirne Selimiye camilerinin mimarı olduğunu da söyleyebilir. ‘Ama niçin büyük mimardır? Ne yapmıştır da bu kadar ünlü olmuştur? Öteki mimarlardan ne farkı vardır? Neden Sinan’a bir tasarım dehası diyoruz?’ gibi sorulara tam cevap vermek ise biraz zordur. Sinan, iyi bir gözlemci ve düşünür olarak kendini geliştirmiş, askerlikten mimarlığa geçiş yapmış biridir. Bilinçli bir analiz ve düşünce sistemiyle, 50 yılda yarattığı yeniliklerle mevcut mimarlık sanatını oldukça yükseklere taşımış ve çevresini kendisine hayran bırakmıştır. Mimarlığa ilişkin ortaya koyduğu yeni ilkeler kendisinden sonra da benimsenmiş; Cerrahpaşa, Sultan Ahmed, Yeni Cami, Yeni Fatih gibi camilerle, Üsküdar Yeni Valide, Eyüp Sultan, Hekimoğlu Ali Paşa gibi külliyelerle âdeta Sinan’ı 150 yıl daha yaşatmaya devam etmiştir. O yüzden bizler, günümüzde Sinan’ın mimarlığa olan katkılarını tek tek ayıklamakta zorlanıyoruz. Ancak Sinan çağında yaşamış olsaydık, mimarlığa getirdiği her bir yenilik karşısında bizler de bugün olduğundan daha fazla şaşırır ve yaptıklarına hayran kalırdık. Bu kitapta biraz bu konulara değinerek, Sinan’ı meslektaşlarından öne çıkaran yönlerinin altını çizmeye çalışacağız.”

20. YÜZYIL TÜRKİYE MİMARLIĞI

20. yüzyıl dünyanın pek çok ülkesi için olduğu gibi, Türkiye için de toplumsal, ekonomik ve siyasal alanlarda değişimler, dönüşümler; özellikle de bilim, teknoloji ve sanat yolunda atılımlar çağı olmuştur. Yaşanan bu hızlı gelişmelerin yansıması ülkemiz mimarlığında da görülmüştür. 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı'nda Doğan Hasol, ülkemiz mimarlığının bu değişim ve gelişim sürecini, aşağıdaki başlıklar altında yer verilen 150'ye yakın mimarın 190 yapısıyla örnekleyerek kronolojik sırayla anlatıyor. Doğan Hasol'un, hazırlığı yıllar süren bir çalışmanın ürünü olan ve Cumhuriyet öncesi dönemi de içine alarak tüm 20. yüzyılı kapsayan kitaba ilişkin görüşleri şöyle:

“Bu kitap, son zamanlarda çok rastlanan, ‘Türkiye'de mimarlık var mı ki?' söylemine karşı, varlığın kanıtlanması ve belgeleme bakımından da ciddi bir yer tutacaktır... Kitabın, son zamanlarda çok rastlanan, “Türkiye'de mimarlık var mı ki?” şeklindeki söyleme karşı, varlığın kanıtlanması ve belgeleme bakımından ciddi bir yeri olacağını düşünüyorum. O söylem biraz haklı, çokça haksızdır. Geçmiş pek çok dönemde olduğu gibi, 20. yüzyılda da ülkemizde hiç kuşkusuz çok iyi mimarlık ürünleri ortaya konabilmiştir. Ne var ki, bir yandan toplumumuzun eğitim, görgü ve kültür düzeyi bunları değerlendirmenin uzağındadır, bir yandan da iyi örnekler yoğun gecekondulaşma, kaçak yapılaşma ve plansızlık kargaşası içinde görünmez hale gelmiştir. Başka bir nokta da toplumda ve siyasal yöneticilerimizde, değerlendirmenin yanı sıra mimari değerleri koruma konusundaki bilinç eksikliğidir. Bilimsel yöntemlere, planlamaya ve mimarlığa inanmayan, yalnızca kendi görgü, beğeni ve bilgilerinin mimari yapıtları değerlendirmede ölçüt olabileceğini sanan kent ve ülke yöneticilerinin tutumları nedeniyle nice değerler yitirilmiştir. O nedenle, kitapta da örnekleri görülebileceği gibi, 20. yüzyıla ilişkin birçok yapıt ne yazık ki yıkılarak yok edilebilmiştir…"