Osmanlı Doğu Ticareti: 18. Yüzyılda Erzurum Gümrüğü

Bu çalışmada, kıtalararası bir transit merkezi olarak Erzurum Gümrüğü’nün onsekizinci yüzyıl Osmanlı Doğu ticaretindeki yeri ve önemi incelenmiştir. Başbakanlık Arşivinde yer alan, mevcut belgeler yardımıyla hazırlanan kantitatif bilgiler SPSS programı yardımıyla bilgisayar ortamında değerlendirildi. Böylece Osmanlı İktisat Tarihi alanında, bilgisayar programlama tekniği kullanılarak yazılan ilk doktora tezi ortaya çıktı. Tez aynı zamanda, Osmanlı-İran sınırında faaliyet gösteren küçük tüccarların (çerçiler) ticaret ağlarını resmeden ilk çalışmadır. Bu tüccarlar sermaye yapılarını güçlendirmek için, parası olanlarla mudaraba ve şirket-i inan türünden ortaklıklar kurmuşlardır. Onsekizinci yüzyılda İran ipek ticaretini tehdit eden zorluklar, Erzurum Gümrüğü’nün ticaret hacminin daralmasıyla sonuçlandı. Ancak bu durum Erzurumlu tüccarlar için her şeyin sonu olmadı. İpek dışındaki yeni bir ürünün, pamuğun, dünya ticaretindeki yerini almaya başlamasıyla bölgeler arası ticarette yeni ürünler ve ticaret ağları oluşmaya başladı.