Osmanlı-Safevi Kıskacında Kızılbaşlar

Kızılbaşlığın doğuşu ve Safevî Devleti’nin kuruluşu Safevî şeyhlerinin dinî-siyasî etkisinde kalan Osmanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Memlûk, Dulkadirli, Karamanlı ve Ramazanlıların hâkimiyeti altındaki Anadolu, İran, Azerbaycan ve Suriye gibi geniş bir coğrafyaya dağılan konar-göçerlerden koparak şeyhlerin etrafında birleşen oymakların eseridir. İsyanlar, isyan girişimleri ve Kızılbaşların İran şahlarıyla ilişkilerini devam ettirmeleri Osmanlı Devleti’ndeki güvenlik kaygılarını had safhaya taşımıştır. Bu yüzden 16. yüzyıldan itibaren Kızılbaş ismi devlet muhalifi ve isyancı zümreler manasında kullanılmıştır. Ayrıca zamanla buna dinî bir boyut da eklenerek zındık, râfizî ve mülhid deyimleriyle sapık, yoldan çıkmış ve inkârcı olarak tanımlanmışlardır.

• Kızılbaşlık nasıl doğdu?
• Kızılbaş inancının esasları nelerdir?
• Alevîlik ile Kızılbaşlık arasındaki fark nedir?
• Anadolu’da Kızılbaşlığın doğuşunu tetikleyen sebepler nelerdi?
• Kızılbaşlar en çok Anadolu’nun hangi bölgelerindeydi?
• Safevî şeyhlerini hangi Türkmen oymakları destekledi?
• Osmanlı yönetimi ile Kızılbaşların arasındaki anlaşmazlıkların sebepleri nelerdi?
• Osmanlı belgelerine Kızılbaş Fetreti olarak yansıyan 1510-1530’lu yıllarda neler yaşandı?
• I. Selim 1514’teki Çaldıran Seferi öncesinde 40.000 Kızılbaş’ı katlettirdi mi?
• Bu konuyla alakalı dönemin Osmanlı-Safevî kaynaklarıyla nüfus verilerini barındıran tahrir defterlerinde neler yazıyor?
• Osmanlı yönetiminin Kızılbaşlarla aynı inançlara sahip Bektaşîlere karşı tutumu nasıldı?
• Şah İsmail’in hurucuyla Osmanlı Devleti için başlayan “Doğu Sorunu” nasıl çözüldü?

Türkmenler ve Alevîler üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen Prof. Dr. Sadullah Gülten, Osmanlı-Safevî Kıskacında Kızılbaşlar adını verdiği çalışmasında, bu toprakların en çok tartışılan dinî gruplarından biri olan Kızılbaşlarla/Alevîlerle alâkalı tüm bu soruları cevaplamakla kalmıyor, doğru bilinen birçok yanlışı da düzeltiyor.