Osmanlı Saray Teşkilatında Has Oda

Osmanlı Devleti’nde, mülki ve askeri sınıflarda görev yapacak iyi eğitilmiş, padişaha sıkı sıkıya bağlı ve seçkin bir kadro oluşturabilmek için gayrimüslim çocukların devşirilmesi yolu tercih edilmişti. Bu oğlanlar Edirne Sarayı, Galata Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı gibi hazırlık okullarından sonra Topkapı Sarayı’na gelmekteydi. Enderuna bu şekilde katılan içoğlanların ulaşmayı hedefledikleri nihai nokta Has Odadır. Ancak bu eğitim ve elemelere tabi tutularak onlarca yıl sonra gerçekleşebilirdi. Fatih Sultan Mehmed tarafından teşkilatı oluşturulan Has Oda içinde yaşayan ağalarla padişahlık kurumunun kullandığı resmi ve özel alanlar yan yanadır. Has Oda ağaları padişahın hemen yakınında yer alıp ona hizmetler sunarak, padişah sohbetlerinde bulunma ve resmi törenlerde ona eşlik etme imtiyazına sahip olmuşlardır. Has Oda ağaları son derece sıkı kurallar ve disiplin içinde yönetilerek padişaha hizmet etmeyi öğrenmekteydiler. Has Oda, kendi içinde öyle özeldi ki, 30 yıllık eğitim sonrasında dahi yeni gelen ağa acemi kabul edilerek, yeniden eğitime tabi tutulmaktaydı. Bu eğitim sonrasında padişahın hayatını korumak dahil tüm hizmetleriyle yakından ilgilenme, üstünde bıçak taşıma, kıymetli kumaşlardan kıyafetler, kürkler giyme, kendine ait mutfağa, atlara, kapı halkına sahip olma imtiyazlarını da kazanırlardı. Bu şekilde sıkı bir eğitimden geçen bir kul yüzyıllar boyunca soylu ailelerden gelen zadelerden üstün tutulmuş, devletin mülki ve askeri sınıfları için gereken yetenekli yöneticiler de böylece yetiştirilmiştir. Hatta terfileri kendi içinden yapılan ilmiye sınıfına dahi Enderun sisteminden geçenlerden bazı atamaların yapıldığı bilinmektedir. Her terfilerinde ödüllendirilen, en iyi biçimde yetiştirilmeleri hedeflenen bu ağaların, gelişmelerini tamamladıkları kabul edildiklerinde devlet göreviyle saraydan çıkmaları sağlanırdı. Sevgi Ağca Diker, 2000-2020 yılları arasında Topkapı Sarayı Müzesinde Saray Arşivi, Hırka-i Saadet Dairesi ve Hırka-i Saadet Koleksiyonlarının yöneticiliğini yapmıştır. 2013’te Hırka-i Saadet Teşkilatı ve Törenleriyle Hırka-i Saadet Dairesi isimli ilk kitabı yayınlanmıştır. Surre, ehl-i beyt, kutsal emanetler, saray teşkilatı, enderun teşkilatı, babüssaade teşkilatı ve harem teşkilatıyla ilgili araştırmalar yapmakta, çeşitli kitap ve dergilerde yayınları bulunmaktadır.