Sosyal Devlet ve Küreselleşme Ekseninde Haksız İşten Çıkarılmama Hakkı UÇÖ- (GG) ASŞ-AİHS

Bu kitapta, haksız işten çıkarılmama hakkı, sosyal devlet ve küreselleşme arka planı çerçevesinde ele alınmış, neo-liberal küreselleşmenin çalışma hayatı ve çalışanın insan hakları üzerindeki olumsuz etkilerini sınırlandırmanın bir yolu olarak bütüncül insan hakları anlayışı önerilmiştir. Bu bağlamda insana yakışır iş paradigması, bunun bir parçası olan iş güvencesi ilkesi ve haksız işten çıkarılmama hakkı, öncelikle Uluslararası Çalışma Örgütü düzleminde ve 158 sayılı İş İlişkisinin Sona Erdirilmesi Sözleşmesi özelinde analiz edilmiş, sonrasında Avrupa Konseyi düzleminde Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi bağlamında ele alınmıştır. Uluslararası Çalışma Örgütü ile Avrupa Konseyi arasındaki yakın ilişki ve yine Avrupa Sosyal Şartı ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi arasındaki bütünsellik irdelendikten sonra, haksız işten çıkarılmama hakkı, Avrupa Sosyal Hakları Komitesi'nin gerek rapor usulü gerekse toplu şikayet başvurusu çerçevesinde oluşturduğu standartlar ışığında incelenmiştir. Bu hakka, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sisteminde dolaylı bir koruma sağlayan özel hayata saygı hakkı, din ve vicdan özgürlüğü, ifade özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü ve ayrımcılık yasağı, özel hukuk iş ilişkilerinde bireysel işten çıkarma bağlamında analiz edilmiştir. Adil yargılanma hakkı da, haksız işten çıkarılmama hakkı ile bağlantılı olarak ayrıca incelenmiştir. Kitapta her bölümde ayrıca COVID-19 pandemisi ile bağlantılı değerlendirmeler yapılmıştır.(ARKA KAPAKTAN)

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM

SOSYAL DEVLET VE SOSYAL HAKLAR ARKA PLANI VE NEO-LİBERAL POLİTİKALAR İLE KÜRESELLEŞME KARŞISINDAKİ DURUM

1. SOSYAL DEVLET

1.1. Ortaya Çıkışındaki Etkenler

1.1.1. Sosyo-Ekonomik Koşullar ve Düşünsel Gelişmeler

1.1.2. Uygulama ve Hukuki Gelişmeler

1.2. Anlamı ve İşlevi

1.3. Sosyal Devlet Modelleri

1.3.1. Liberal Refah Devleti

1.3.2. Kıta Avrupası Refah Devleti

1.3.3. Sosyal Demokrat Refah Devleti

1.3.4. Güney Avrupa Refah Devleti

1.4. Hukuki Zemini: Sosyo-Ekonomik Hakların Kurumsallaşması

1.4.1. Sosyo-Ekonomik Hakların Anayasalarda ve Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinde Tanınması Süreci

1.4.2. Çalışanların Hakları

2. SOSYAL EŞİTLİK VE SOSYAL VATANDAŞLIĞI KURMANIN ARACI: SOSYAL POLİTİKA

3. NEO-LİBERAL POLİTİKALAR VE KÜRESELLEŞME: SOSYAL DEVLET ve SOSYAL HAKLARIN AŞINDIRILMASI

3.1. Küreselleşme Olgusu

3.2. Sosyal Devletin ve Sosyal Hakların Neo-Liberal Eleştirisi

3.2.1. Genel Olarak

3.2.2. Emek Piyasası, Çalışma Hakkı ve İş Güvencesi Özelinde

3.3. Neo-Liberal Politikaların (Kapitalizmin) Küreselleşmesi Karşısında Sosyal Devletin Akıbeti Sorunu

3.3.1. Küreselleşmenin Sosyal Devlet ve Sosyal Haklar Üzerindeki Etkileri: Sosyal Devlet ve Sosyal Hakların Aşındırılması

3.3.2. Sosyal Devletin Akıbeti Sorunu

İKİNCİ BÖLÜM

NEO-LİBERAL POLİTİKALAR KARŞISINDA ÇALIŞANLARA KÜRESEL BİR KORUMA: BÜTÜNCÜL POZİTİF İNSAN HAKLARI ANLAYIŞI VE İNSANA YAKIŞIR İŞ PARADİGMASI

1. İNSAN HAKLARININ ÇEŞİTLİ AÇILARDAN TASNİFİ

2. İNSAN HAKLARININ BÜTÜNSELLİĞİ İLKESİ

2.1. Sosyo-Ekonomik Hakların Dava Edilebilir Olmadığı Eleştirisi

2.2. İnsan Hakları Belgelerinde ve Öğretisinde Bütünsellik İlkesinin Kabulü ve Teyidi

2.3. Sosyo-Ekonomik Haklar Bağlamında Devletin Yükümlülükleri

2.3.1. Üçlü Yükümlülük Tipolojisi

2.3.2. Aşamalı Gerçekleştirme

2.3.3. Derhal Gerçekleştirilmesi Gereken Yükümlülükler

2.4. Değerlendirme

3. NEO-LİBERAL POLİTİKALAR KARŞISINDA İNSANA YAKIŞIR İŞ PARADİGMASI: ESKHS ile UÇÖ SİSTEMLERİNDE

3.1. Sosyal Devlet ve Sosyal Adalet Ekseninde İş İlişkileri: Emek Anlayışındaki Değişim ve Emek'in Metalaşmasının Sınırlanması (Decommodification)

3.2. İnsana Yakışır İş ve Haksız İşten Çıkarılma Yasağı

3.2.1. UÇÖ'nün İnsana Yakışır İş Çerçevesinde İş Güvencesi ve İş İlişkisinin Sona Erdirilmesine Dair Standartları

3.2.2. ESKHS ve İnsana Yakışır İş ve Haksız İşten Çıkarılmama Hakkı

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA KONSEYİ DÜZLEMİNDE BÜTÜNCÜL İNSAN HAKLARI ANLAYIŞI VE HAKSIZ İŞTEN ÇIKARILMAMA HAKKI

1. ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ İLE AVRUPA KONSEYİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ BELGELERİNİN AVRUPA SOSYAL ŞARTI VE AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNE ETKİSİ

2. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ İLE AVRUPA SOSYAL ŞARTI ve GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ AVRUPA SOSYAL ŞARTI ARASINDAKİ BÜTÜNSELLİK

2.1. Normatif Bütünsellik

2.2. İçtihadi Bütünsellik

3. GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ AVRUPA SOSYAL ŞARTI SİSTEMİNDE HAKSIZ İŞTEN ÇIKARILMAMA HAKKININ KAPSAMI

3.1. Konu ve Kişi Bakımından Kapsam

3.1.1. Standart İş İlişkisi İçinde Çalışanlar

3.1.2. Esnek Çalışanlar ve Dijital İş Platformları

3.2. İşten Çıkarmanın Geçerli Nedenleri

3.2.1. Çalışanın Yeterliliğinden veya Davranışlarından Kaynaklanan Nedenler

3.2.2. İşletmenin, İşyerinin veya İşin Operasyonel Gereklerinden Kaynaklanan Nedenler (Ekonomik Nedenler)

3.3. Yasak Nedenler

3.4. İşten Çıkarma Sürecinde Çalışanın Hakları

3.4.1. İhbar Süresi

3.4.2. Bağımsız Bir Organa İtiraz Hakkı

3.4.3. Yeterli Bir Giderim Hakkı

3.5. Hakların Sınırlandırılması ve Askıya Alınması Rejimi

3.6. COVID-19 Pandemisi ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı

4. AİHM'İN BÜTÜNCÜL YAKLAŞIMI: SOSYO-EKONOMİK HAKLARIN AİHS ÇERÇEVESİNDE DOLAYLI KORUNMASI

4.1. Genel Olarak

4.2. Çalışma Hakkının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Dolaylı Korunması

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AİHM'İN BÜTÜNCÜL YAKLAŞIMI: HAKSIZ İŞTEN ÇIKARILMAMA HAKKININ AİHS KAPSAMINDA KORUNMASI

1. POZİTİF YÜKÜMLÜLÜKLER VE AİHS'İN DOLAYLI YATAY ETKİSİ: ÖZEL HUKUK İŞ İLİŞKİLERİNE AİHS'İN UYGULANABİLİRLİĞİ

2. HAKSIZ İŞTEN ÇIKARILMAMA HAKKINDAN YARARLANANLAR

3. HAKSIZ İŞTEN ÇIKARILMAMA HAKKINA DOLAYLI KORUMA SAĞLAYAN HAKLAR

3.1. İşten Çıkarma ve Özel Hayata Saygı Hakkı

3.1.1. AİHM'in Nedene Dayalı Yaklaşımı: Özel Hayat Unsurları Nedeniyle İşten Çıkarma

3.1.2. AİHM'in Sonuca Dayalı Yaklaşımı: İşten Çıkarmanın Özel Hayat Üzerindeki Etkileri

3.2. İşten Çıkarma ve Din ve Vicdan Özgürlüğü

3.2.1. Dini Mensubiyet Nedeniyle İşten Çıkarma

3.2.2. İşyerinde Dini Kıyafet ve Sembol Kullanımı Nedeniyle İşten Çıkarma

3.2.3. İnanç veya Vicdana Aykırılık Nedeniyle İşveren Tarafından Verilen Görevlerin Yerine Getirilmemesi Nedeniyle İşten Çıkarma

3.2.4. Dini Yayma (Prozelitizm) Nedeniyle İşten Çıkarma

3.2.5. İnanç Temelinde Normal Çalışma Gün ve Saatlerine Uymama Nedeniyle İşten Çıkarma

3.3. İşten Çıkarma ve İfade Özgürlüğü

3.4. İşten Çıkarma ve Örgütlenme Özgürlüğü

3.4.1. Sendika Üyeliği, Belirli Bir Sendikaya Üye Olmama ve Sendikal Faaliyette Bulunma Nedeniyle İşten Çıkarma

3.4.2. Greve Katılma Nedeniyle İşten Çıkarma

3.4.3. Siyasi Parti Üyeliği Nedeniyle İşten Çıkarma

3.5. İşten Çıkarma ve Ayrımcılık Yasağı

3.6. İşten Çıkarma ve Adil Yargılanma Hakkı

3.6.1. İşten Çıkarma İşlemine Karşı Mahkemeye Erişim Hakkı

3.6.2. İşten Çıkarma Vakalarında Adil Yargılanma Hakkı Güvenceleri

4. HAKSIZ İŞTEN ÇIKARILMAMA HAKKI VE COVID-19 PANDEMİSİ

5. DEĞERLENDİRME

SONUÇ

KAYNAKÇA