Teori ve Uygulamalarla Veri Zarflama Analizi

Kıt kaynaklar karşılığında, mümkün olan en fazla tatminin elde edilmesi prensibine dayanan ekonomi bilimi, günümüz dünyasında kar amaçlı olsun veya olmasın, tüm karar verme birimlerini, etkin olmaya zorlamaktadır. Kavram olarak etkinlik; çıktıların girdilere oranı şeklinde ifade edilmekle birlikte, yalın üretim süreçlerini (tek girdi- tek çıktı) neredeyse tamamen terkedildiği ve karmaşık üretim süreçlerine geçildiği ortamda, çoklu girdi çıktı üretimleri için ölçülmesi, hesaplanması hiç de kolay olmamaktadır.

Karar verme birimleri; mevcut durumlarını ortaya koymak, diğerlerine görece ne durumda olduklarını belirlemek ve gerekli düzeltici önlemler almak maksadıyla etkinliklerini belirlemek ve süreci buna göre yönetmek ihtiyacı duyacaklarıdır. Ekonomik karar verme birimlerinin etkinliklerinin ölçümünde kullanılan girdi ve çıktılar, maliyetleri boyutuyla hesaplamaya dahil edilebilmekte ve dolayısıyla ölçümde kullanılan değişkenlerin ortak bir ölçü birimine indirgenmesi çoğunlukla mümkün görünmektedir.

Ancak sosyal göstergeler için bunu söylemek o kadar da kolay değildir. Girdilerin çıktılara dönüştürülme sürecinde, kar amacı gütmeyen ve sadece sosyal bir hizmet anlayışıyla üretim yapan karar verme birimlerinin, söz gelimi sosyal devlet politikaları güden bir ülkenin etkinliğinin ölçümü bu güçlüklerle karşı karşıya kalacaktır. Çünkü sosyal göstergeler, maliyet boyutuyla değerlendirilemeyecek kadar karmaşık bir yapıda ve hemen hemen her biri birbirinden çok farklı ölçü birimleriyle ölçülmektedir.

İşte bu noktada çok ve çeşitli girdiler kullanılarak, çok fazla sayıda kriterin etkisi altında, yine çok ve çeşitli çıktıların elde edildiği üretim süreçlerinin etkinlik ölçümünde kullanılmak üzere veri zarflama analizi imdada yetişmektedir. Bu çalışmada literatürde yaygın olarak kullanılan ve farklı ölçü birimleriyle ölçülmüş çoklu girdi çoklu çıktı üretim süreçlerine sahip karar verme birimlerinin etkinliklerinin ölçümünde sıklıkla başvurulan bir yöntem olan veri zarflama analizi tanıtılmış ve uygulama örneği sunulmuştur.

Yöntem; sahip olduğu kullanım kolaylığı ile göreli etkinlik ölçümünü mümkün kılmakta ve analiz sonucunda belirlediği etkinlik skorlarının yanı sıra tam etkinlik skoruna ulaşamayan karar verme birimleri için referanslar göstererek, iyileştirme önerilerini de beraberinde sunabilmektedir.