Tüketici İşlemlerinde Sorumsuzluk Kayıtları

Üç ana bölümden oluşan çalışmamızda tüketici işlemlerinde yer alan sorumsuzluk kayıtlarının hukuki durumunun ne olacağı açıklanmıştır. Birinci bölümde çalışmamız için önem arz eden tüketici işlemi ve sorumsuzluk kayıtları kavramlarının üzerinde durulacaktır. Tüketici işlemi olabilecek hukuki işlemlerin belirlenmesi amacıyla tüketici işleminin unsurlarından bahsedilecek ve bu unsurlardan biri olan taraflardan birinin tüketici olmasına, doktrinde tüzel kişilerin tüketici olup olamayacağına ilişkin tartışmalar nedeniyle ağırlık verilecektir. Sorumsuzluk kayıtları kavramı tek tarafın beyanına dayanan sorumsuzluk kayıtları ile her iki tarafın beyanını içeren sorumsuzluk kayıtları yani sorumsuzluk anlaşmaları ayrımı çerçevesinde ele alınacak ve ilanen sorumsuzluk kayıtlarının geçerliliğine değinilecektir.

Çalışmanın ikinci bölümünde sorumsuzluk anlaşmasının türleri, sınırları, düzenlenişi ve standart sözleşmelerde yer alan sorumsuzluk kayıtlarının hukuki durumunun üzerinde durulacaktır. Sorumluluğun tamamen kaldırılıp kaldırılmadığına göre sorumsuzluk anlaşmaları ikiye ayrılıp bu doğrultuda incelenecektir. Sorumsuzluk anlaşmalarının hangi sınırlar içinde yapılabileceği geçerliliği açısından önem teşkil ettiğinden sorumsuzluk anlaşmaları, sözleşmelerin genel geçerlilik şartlarına göre sınırları ve TBK m. 115-116 çerçevesinde sınırları ayrımı üzerinden ele alınacaktır. TBK m. 115-116’da çizilen sorumsuzluk anlaşmalarının genel sınırları dışında diğer mevzuatta özel olarak düzenlenen sorumsuzluk anlaşmalarından da bahsedilecektir. Bu çalışmanın önemli başlıklarından biri olan standart sözleşmelerde yer alan sorumsuzluk kayıtlarının hukuki durumu, söz konusu sorumsuzluk kaydının adi iş, ticari iş veya tüketici işlemi niteliğinde olmasına göre üçlü bir ayrıma tabi tutulup incelenecektir. Adi iş niteliğindeki standart sözleşmede yer alan sorumsuzluk kayıtlarının genel işlem şartı olup olmadığı bu kayıtların geçerliliğine etki etmektedir. Doktrindeki baskın görüşe göre tüketici işlemlerine Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da hüküm bulunmayan hallerde uygun düştüğü ölçüde genel işlem şartlarına ilişkin hükümler uygulanacağından genel işlem şartlarına ilişkin yargısal denetime değinilecektir. Sorumsuzluk kayıtlarının genel işlem şartı teşkil edip etmediğinin tespiti için genel işlem şartlarının unsurlarından bahsedilecek ve söz konusu sorumsuzluk kayıtlarının genel işlem şartlarında yer alması halinde yargısal denetiminin nasıl ve hangi sırayla yapılacağının üzerinde durulacaktır. Ticari işlere genel işlem şartlarına ilişkin hükümlerin uygulanması meselesi doktrinde tartışmalı olduğundan bu husustan bahsedilecektir.

Çalışmanın üçüncü ve son bölümünde tüketici işlemlerinde yer alan sorumsuzluk kayıtlarının Türk hukukunda hüküm ve sonuçları detaylı olarak inceleme konusu yapılacaktır. Tüketici işlemlerinde yer alan sorumsuzluk kayıtlarının geçerliliği bu kayıtların bireysel sözleşmede mi yoksa standart sözleşmede mi yer aldığı hususu gözetilerek ele alınacaktır. Tüketici işlemlerinde yer alan sorumsuzluk kayıtları standart sözleşmede yer alması halinde unsurları da mevcut ise haksız şart teşkil edebilir. Bu halde haksız şartlara ilişkin hükümler uygulama alanı bulacağından kısaca haksız şartların unsurlarından bahsedilip haksız şartlara ilişkin denetimin üzerinde durulacaktır. Tüketici işlemi niteliğindeki sorumsuzluk kayıtlarının haksız şart niteliği bu kayıtların Tüketıcı ̇Sözleşmelerı̇ndekı̇ Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelı̇k’in ekindeki listede yer alıp almamasına göre değerlendirilmiştir. Haksız şart teşkil eden sorumsuzluk kayıtlarının yargısal denetim neticesinde geçerli olup olmayacağı irdelenecektir. Tüketici işleminde yer alan sorumsuzluk kayıtlarının geçersiz olması halinde sözleşmede meydana gelen boşluğun nasıl doldurulacağı bireysel sözleşme ve standart sözleşmede yer almasına göre ikiye ayrılarak incelenecek ve çalışma sonlandırılacaktır.