Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam Romanına Bahtin’in Diyaloji Kuramı Eksenli Bir Yaklaşımı

Yusuf Atılgan'ın Aylak Adam adlı romanı insanları birbirinden uzaklaştıran, onları yabancılaştıran toplumsal ve hiyerarşik kurallara bağlı resmi yaşam tarzına karşı çıkışını ve insanın özgürlüğe olan tutkunluğunu anlatır. Faklı seslerin işitildiği heteroglot bir dünyada, insanlar arasındaki diyalojik ilişkilerin onları birbirine yaklaştırdığını ve çok sesliliğin söz konusu olduğu bir ortamda insanın özgürlüğünden söz edilebileceğini ileri süren Bahtin, insanları kısıtlayan tüm kuralların askıya alındığı karnavalesk yaşam tarzının yansıtan bir roman kuramı ortaya koymuştur. Aylak Adamda böyle bir yaşam tarzının izlerinin görüldüğü bir romandır. Dolayısıyla bu roman Bahtin'in roman kuramıyla incelendiğinde romanın anlam zenginliği ortaya konulabilir.

Bahtin'in roman kuramı ile ilgili olan diyaloji, heteroglossia ve polifoni kavramları özgün birkullanıma sahip olduğu için Türkçe'ye farklı şekillerde çevrilmiştir. Örneğin diyaloji kavramı “söyleşimcilik” olarak çevrilirken heteroglossia kavramı ise genellikle “çok dillilik” olarak çevrilmiştir. Bahtin roman kuramını oluştururken bir müzik terimi olan “çok seslilik” ten yararlanmış ve bu kavramı bir metafor olarak kullanmıştır. Bahtin için “ses” dünyaya dair bir bakış açısını yansıttığı ve anlamsal bir konum belirttiği için çoğu kavramların ortak özelliği olarak karşımıza çıkar. Biz de bu ortak özellikten hareketle onun roman kavramlarından olan diyalojiye “çift seslilik” heteroglossiaya ise “farklı seslilik” gibi alternatif Türkçe karşılıklar sunduk.