Yusuf Emiri

Çağatay Türkçesinin kurucularından ve klasik Çağatay şiirinin öncülerinden biri de Yusuf Emirî'dir. Ali Şir Nevâî (1400-1465) öncesi döneminin temsilcilerinden ve Sekkâkî, Lutfi, Atâî, Hocendî, Seyyid Ahmed Mirza, Haydar Harezmî, Yakînî, Ahmedî ve Gedâî'nin çağdaşı olarak da bildiğimiz Yusuf Emiri'nin güçlü bir şair olma özelliğinin yanında, manzum-mensur karışık olarak yazdığı Beng ü Çagır adlı eserinden dolayı nasir olma özelliği de vardır. O, Türklük Bilgisi dünyasında Divan, Deh-name ve Bengü Çagır adlı eserleriyle bilinir.

Daha önce Deh-name adlı eserini ele alıp değerlendirmeye çalıştığımız Yusuf Emirî'nin elinizdeki bu çalışma ile Divan'ını değerlendirmeye çalıştık. Divan'ın metnini hazırlarken bilinen ve elimizde olan İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü'nde 2850 numarayla kayıtlı bir mecmua içindeki nüshası (163b-283b varaklar) (Ü1) ile yine aynı kütüphanenin aynı bölümünde bulunan ancak pek bilinmeyen 5452 numarayla kayıtlı bir mecmua içindeki (353b-405b varaklar) nüshasından (Ü2) yararlandık.

Çalışmanın Giriş'inde Çağatay Türkçesi dönemi, Yusuf Emirî'nin hayatı, eserleri, divanının içeriği, divanının söz varlığı gibi konular değerlendirilmeye çalışıldı. İnceleme bölümünde, Divan'ın yazılış ve ses özellikleri Çağatay Türkçesi eserlerinin genel özellikleri ile hemen hemen aynı olmasından dolayı ses ve yazılış özellikleri üzerinde durulmadı, sadece şekil bilgisi özellikleri ele alınıp değerlendirildi.

Metin bölümü yukarıda adı geçen iki nüshanın karşılaştırılmasıyla oluşturuldu. Nüsha farkları sayfaların altında dipnot biçiminde okuyucuların dikkatine sunuldu. Metin oluşturulurken Divan'daki Farsça şiirlere yer verilmedi. Ancak Farsça-Türkçe karışık yazılmış şiirler metne dâhil edildi ve Farsça beyitlerin anlamları dipnotlarla verildi.

Çalışmanın Sözlük adını taşıyan üçüncü bölümü metinde geçen bütün kelimeleri içine alan sözlükten oluşmaktadır. Divan'da geçen her kelime madde başı olarak alınmıştır. Ayrıca kelimelerin yer aldığı şiir, beyit veya bent numaraları da gösterilmiştir. Kullanım sıklığı az olan kelimelerle özel isim mahiyetinde olan kelimelerin geçtiği yerlerin tamamı gösterilirken üçten daha fazla kullanım sıklığı olan kelimelerin geçtikleri yerlerin tamamına çoğu zaman işaret edilmemiştir.

Son olarak, şiir sayısı itibariyle diğer nüshadan (Ü1) eksik olmasına rağmen çalışmanın hacmini daha fazla artırmama düşüncesiyle Divan'ın İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü'nde 5452 numara ile kayıtlı mecmuanın içinde bulunan nüshasının (Ü2) tıpkı basımı çalışmanın sonuna koyulmuştur.

Çalışmadaki noksanlıkların hoş görüleceğini ümit ederken, yapıcı tenkitler için şimdiden teşekkür ederim. Ayrıca, çalışmalarım sırasında zaman zaman görüş ve düşüncelerinden yararlandığım değerli hocam Doç. Dr. Turgut Karabey ile değerli meslektaşım Doç. Dr. Avni Gözütok'a şükranlarımı arz ederim.