Zevki Divanı (İnceleme-Metin)

Mutasavvıf bir hüviyete sahip olduğu düşünülen Azerbaycan Sahası şairlerinden Zevkî, şiirlerinin hemen hepsinde tasavvufi ıstılah ve olguları terennüm etmiştir. Zevkî'nin basit ve anlaşılır bir dil ile kaleme aldığı şiirlerin mistik yönü okuyanlar tarafından kolaylıkla müşahede edilebilmektedir. Şair, kaleme aldığı arifane gazellerde en çok aşk (ilahi aşk), arif-zahit çatışması ve ehl-i beyt temalarını işlemiştir. Zevkî Dîvânı'nda yer alan şiirlerin muhteva bakımından diğer önemli özelliği ise güçlü bir Şii vurgusuna sahip olmasıdır. Şair, bazı şiirlerinde Şia fikrini ve tasavvufi umdeleri mezc ederek okuyucuya nasihat vermeyi amaçlamıştır. Ayrıca Zevkî’nin Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman hakkında kullandığı ifadeler onun “müfrit” bir Şii inanca sahip olduğunu da düşündürmektedir. Zevkî Dîvânı'n- da yer alan şiirlerin dikkat çekici diğer tarafı da Hurufilik ile ilgili terminolojiyi ihtiva etme- sidir. Bu bağlamda Dîvân'da “yüz, vech, dîdâr, seb’u'l-mesânî, ümmü’l-kitâb ve Fazlullâh” gibi Hurufilik literatürüne ait terimlerin geçmesi Zevkî’nin Hurufiliğe vukufiyetini göster- mektedir. Dolayısıyla Zevkî’nin, bu mistik felsefeden ciddi manada etkilendiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Onun en çok etkilendiği şairlerin başında, şiirlerine birçok nazire yazdığı Seyyid Nesîmî gelmektedir. Bu bağlamda Zevkî’nin Seyyid Nesîmî muakkibi bir şair olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Gazel Çün beni vahdet meyinden eyledi ol yâr mest Olmışam Mecnûn gibi men vâlih-i dîdâr mest İki âlem gözime gelmez misâl-i zerre tek İçmişem yârun elinden olmışam ser-şâr mest Girmişem meyhâne içre olmışam gamdan halâs Terk kıldum nâm u nengi olmışam bî-âr mest Akl mest [ü] hûş mest [ü] cân mest [ü] rûh mest Hem dil-i dîvâne mest ü dâr mest deyyâr mest Çün mey-i vahdetden itdi tînetüm tahmîr yâr Hâk mest ü âb mest ü bâd mest [ü] nâr mest Zevkiyâ yârun elinden içmişem ben câm-ı ışk Se mevâlid şeş cihât u seb’a vü etvâr mest Zevkî