Ziya Paşa’nın Arz-ı Hal’i_{İnceleme - Metin}

Ziyâ Paşa'nın 19. yüzyılın ikinci yarısında zor günler geçiren Osmanlı Devleti'nde idari ve mali ıslahatlar yapılması için öneri ve düşüncelerini ortaya koyduğu eseri olan Arz-ı Hâl, genellikle “padişaha sunulan bir dilekçe” olarak anılmaktadır. Eserde, Ziyâ Paşa'nın kısa bir biyografisi ve yıkılmaya doğru giden bir ülkenin yıkılışına çare olabilmesi umuduyla kaleme aldığı sosyal, siyasal ve ekonomik alanlara ilişkin öneri ve düşünceleri bulunmaktadır. Arz-ı Hâl, Sultan Abdülaziz'in Avrupa seyahati sırasında kendisine Londra'da 1867 yılında takdim edilmiş ve şairin ölümünden sonra müstakil bir eser olarak bastırılmıştır. Ziyâ Paşa'nın devlet tecrübelerinin büyük bir ustalıkla yansıtıldığı bu eser, yer yer siyasetnâme özelliklerine sahip olup 72 sayfadan müteşekkildir. Eser, ilk olarak İkinci Meşrutiyet'in ilanından birkaç yıl sonra yayımlanmıştır. Arz-ı Hâl, Zafernâme'deki hicvin temel hareket noktasını teşkil eder. İki eserin de odak noktasında Sadrazam Âlî Paşa'nın yanlış politikaları vardır. Arz-ı Hâl'in etrafında dolandığı ve Âlî Paşa idaresine eleştiriyi içeren belli başlı konular ise Belgrad kalesinin Sırplara terk edilmesi ve antlaşma hükümlerine uyulmaması, Karadağ'da bulunan kalelerin yıkılması, Girit sorunu, istikraz (borçlanma) sorunu, Suriye meselesinde ödenen tazminat, eğitim politikasındaki sorunlar, mülteci sorunu, vergi toplama usulündeki haksızlıklar ve adaletsizliklerdir.